دتکتور دود آدرس‌پذیر چطور کار می‌کند و کجا نصب می‌شود؟ 

 

دتکتور دود آدرس‌پذیر یا آشکارساز دود ، کاشف‌های آتش هستند که در ارتباط با پانل مرکزی و آژیرهای اعلام‌حریق، در هنگام آتش‌سوزی به ساکنین هشدار می دهند.

آشکارسازهای آدرس‌پذیر(Addressable) بر اساس دستورالعمل آتش‌نشانی در ساختمان‌های بزرگ نصب می شوند.

در این مقاله نحوه عملکرد آشکارسازهای دود آدرس‌پذیر و همچنین نحوه نصب، نگهداری و مزایای استفاده از آنها را توضیح می دهیم. همچنین به طور مفصل به بررسی الزامات سازمان آتش‌نشانی تهران در خصوص سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر می پردازیم.

آشکارساز دود آدرس‌پذیر چیست؟ 

 

اصلی ترین عنصر یک سیستم اعلام‌حریق آشکارساز دود است.

آشکارساز دود با تشخیص دود که عنصر اصلی آتش‌سوزی است، وجود آتش را به پانل اعلام‌حریق آدرس‌پذیر اعلام می کنند.

پانل مرکزی نیز هشدار دهنده‌های حریق را که معمولا آژیرها و فلاشرها هستند فعال می کند.

فرق آشکارساز دود متعارف و آشکارساز دود آدرس‌پذیر چیست؟   

دتکتور دود متعارف (Conventional Smoke Detector) همواره با دتکتور دود آدرس‌پذیر(Addressable Smoke Detector) مقایسه می شود.

در واقع این دو از نظر مکانیزم تشخیص دود فرقی ندارند. تنها تفاوت آنها نحوه ارتباط آنها با پانل اعلام‌حریق است.

دتکتور دود آدرس‌پذیر چطور کار می کند؟    

دتکتور دود آدرس‌پذیر یکی از اجزای سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر است.

سایر اجرای اصلی این مجموعه، پانل اعلام‌حریق آدرس پذیر، شاستی اعلام‌حریق آدرس‌پذیر و آژیر و فلاشر اعلام‌حریق آدرس‌پذیر است.

سیستم‌های اعلام‌حریق، بخصوص سیستم‌های آدرس‌پذیر مناسب ساختمان‌های بزرگ هستند.

در دتکتورهای دود آدرس پذیر، از آنجا که هر دتکتور یک آدرس منحصر به فرد دارد، لذا پانل مرکزی با تک تک دتکتورها و سایر ادوات آدرس‌پذیر ارتباط دو طرفه برقرار می کند.

بواسطه این ارتباط دو طرفه امکانات بسیاری فراهم می شود.

امکاناتی همچون تنظیم حساسیت آشکارسازها، مشاهده میزان کثیفی آشکارسازها، قابلیت روز/شب، سناریو نویسی و .. از جمله این امکانات می باشد.

مهمترین مزیت استفاده از دتکتور دود آدرس پذیر، امکان مشاهده مکان دقیق آتش‌سوزی است.

به عبارت دیگر در زمان آتش‌سوزی، پانل اعلام‌حریق آدرس‌پذیر مشخص می نماید که کدام دتکتور فعال می‌شود.

این قابلیت علاوه بر اطلاع از مکان دقیق حریق، در عیب یابی سیستم هم بسیار کارآمد است.

دتکتورهای دود آدرس‌پذیر به همراه سایر قطعات همچون آژیرهای آدرس پذیر، شاستی های آدرس پذیر، ماژول ها و .. توسط یک کابل 2 رشته که وظیفه انتقال تغذیه و دیتا را به عهده دارد به پانل آدرس‌پذیر وصل می شوند که به این کابل اصطلاحا به آن لوپ گفته می شود.

هر لوپ می تواند تا حداکثر 250 قطعه آدرس‌پذیر را پشتیبانی نماید.

پانل‌های آدرس‌پذیر معمولا با تعداد لوپی که پشتیبانی می کنند نامگذاری می شوند. مثلا 1 لوپ، 2 لوپ، 3 لوپ، 4 لوپ.

 

چند مدل آشکارساز دود وجود دارد؟   

صرف نظر از اینکه دتکتور دود متعارف یا آدرس‌پذیر است، به طور کلی 2 مدل آشکارساز دود وجود دارد.

آشکارساز دود اپتیکال (Optical Smoke Detector) 

رایج ترین آشکارساز دود از نوع اپتیکال یا به اصطلاح نوری است.

در این نوع دتکتور دود، یک منبع ساطع کننده نور مادون قرمز (IR) با فرکانس بین 800 تا 950 نانومتر و یک حسگر نور با زاویه 45 درجه نسبت به یکدیگر درون یک محفظه تاریک (Dark Chamber) قرار دارند.

در زمانی که هیچ دودی وجود ندارد، هیچ نوری از منبع ساطع کننده نور به حسگر نور نمی رسد.

ولی زمانی که دود وارد دتکتور می شود، قسمتی از نور به سمت حسگر نور منعکس می شود و باعث فعال شدن آشکارساز دودی می گردد.

به همین دلیل به این آشکارسازهای دود Light Scattering  هم می گویند.

یک دتکتور دود اپتیکال از این روش آشکاری برای کشف دود استفاده می کند.

آشکارساز دود یونیزه (Ionization Smoke Detector) 

در دتکتوردود یونیزه با استفاده از یک ماده رادیواکتیو به نام آمریسیوم هوای داخل محفظه دتکتور یونیزه می شود.

این باعث ایجاد جریان الکتریکی بین دو صفحه با بار مخالف می شود.

وقتی دود وارد محفظه می شود، ذرات دود با یون‌های هوا ترکیب میشود و جریان الکتریکی را کاهش می دهند.

این کاهش جریان سبب فعال شدن دتکتور می گردد.

هر چند که آشکارسازهای دود یونیزه در تشخیص حریق بسیار سریع عمل می کنند ولی استفاده از آنها بخاطر وجود ماده رادیواکتیو داخل آن، در اکثر کشورها ممنوع است و تولید آنها بسیار محدود است.

در حال حاضر هیچ تولید کننده ایرانی دتکتور دود یونیزه تولید نمی کند.

ایزولاتور چیست؟    

کلمه ایزولاتور از واژه انگلیسی Short-Circuit Isolator برداشته میشود که قابلیتی برای حفاظت در برابر اتصال کوتاه در لوپ آدرس‌پذیر می باشد.

این قابلیت می تواند در خود دتکتور تعبیه شده باشد (in-built isolator smoke detector) و یا می تواند در پایه دتکتور تعبیه شود (isolator base).

قابلیت ایزولاتور فقط مختص به دتکتورها و اداوات آدرس‌پذیر است. به عبارت دیگر آشکارساز و اداوات متعارف فاقد ایزولاتور می باشند.

وظیفه ایزولاتور در سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر چیست؟   

در صورتی که یک اتصال کوتاه در کابل لوپ بوجود آید، ایزولاتور موجود بر روی دتکتور اعلام‌حریق متوجه کاهش ولتاژ می شود و مکانی که اتصال کوتاه در آن رخ داده است را ایزوله می نماید.

بدین ترتیب بقیه قطعات موجود بر روی لوپ می توانند به درستی عملکرد خود را ادامه دهند.

چرا استفاده ایزولاتور در سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر ضروری است؟  

از آنجا که در هر لوپ پانل اعلام‌حریق آدرس‌پذیر امکان پشتیبانی از 250 قطعه آدرس را دارد، لذا در صورت بروز یک اتصال کوتاه در کابل لوپ، تعداد زیادی از قطعات از مدار خارج می گردند که بسیار ناایمن است و به همین دلیل استفاده از ایزولاتور ضروری است.

اصولا استانداردهای طراحی، خارج شدن بیش از 32 آشکارساز را از مدار مجاز نمی داند.

معمولا در بین هر 25 قطعه آدرس‌پذیر استفاده از یک ایزولاتور ضروری است.

در بسیاری از برندهای اروپایی، از جمله برند Teletek Electronics، جهت ایمنی بیشتر، تمام قطعات به صورت ایزولاتور عرضه می گردند تا ایمنی حداکثری برای ساختمان فراهم شود.

از سوی دیگر، بر اساس ضوابط اعلام‌حریق سازمان آتش‌نشانی تهران برای ساختمان‌های بیش از 30 متر ارتفاع از تراز زمین  یا بیش از 10000 متر مربع زیر بنا، استفاده از سیستم‌های اعلام‌حریق آدرس‌پذیر و تمامی تجهیزات دارای ایزولاتور داخلی ضروری است.

 

 

بر ضوابط اعلام‌حریق سازمان آتش‌نشانی تهران در کدام ساختمان‌ها الزام به استفاده از سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر است؟ 

الزام استفاده از سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر که شامل پانل مرکزی آدرس پذیر، آشکارسازهای آدرس‌پذیر و کلیه قطعات آدرس‌پذیر است بر اساس جدول زیر مشخص می‌باشد.

حروف اختصاری	نوع تصرف	توضیحات	نوع سیستم اعلام حریق خودکار و دستی
			متعارف	آدرس‌پذیر
آ	آموزشی	کلی (الف)	✔	✔
		بیش از 5 طبقه از تراز زمین یا بیش از 500 نفر بار تصرف با هر ارتفاع از تراز زمین	✖	✔
ت	تجمعی	کلی	✔	✔
		بیش از 5 طبقه از تراز زمین یا بیش از 500 نفر بار تصرف با هر ارتفاع از تراز زمین	✖	✔
ح	حرفه‌ای/ اداری	کلی	✔	✔
		بیش از 5 طبقه از تراز زمین یا بیش از 500 نفر بار تصرف با هر ارتفاع از تراز زمین	✖	✔
د	درمانی/ مراقبتی	کلی	✔	✔
		بیش از 5 طبقه از تراز زمین یا بیش از 500 نفر بار تصرف با هر تعداد طبقه و هر تعداد منطقه تشخیص حریق	✖	✔
ص	صنعتی	کلی (پ)	✔	✔
		بیش از 500 نفر بار تصرف با هر ارتفاع از تراز زمین	✖	✔
ک	کسبی/ تجاری	کلی	✔	✔
		بیش از 500 نفر بار تصرف با بیش از سه طبقه	✖	✔
م	اقامتی	تا 50 اتاق در حداکثر دو طبقه از تراز زمین	✔	✔
		بیش از 50 اتاق یا بیش از دو طبقه از تراز زمین	✖	✔
	مسکونی	کلی	✔	✔
		بیش از 8 طبقه از تراز زمین یا ارتفاع بیش از 30 متر از تراز زمین	✖	✔
		بیش از 5000 متر مربع زیربنا با هر تعداد طبقه، ارتفاع و واحد	✖	✔
		بیش از 24 واحد	✖	✔
	برای مراقبت 24 ساعته از افراد	کلی	✔	✔
		بیش از 8 طبقه از تراز زمین یا ارتفاع بیش از 30 متر از تراز زمین	✖	✔
		بیش از 5000 متر مربع زیربنا با هر تعداد طبقه از تراز زمین	✖	✔
انبار		کلی (پ)	✔	✔
		بیش از 5000 متر مربع زیر بنا با هر تعداد طبقه	✖	✔
تمامی تصرفات بلند مرتبه با هر کاربری بجز مسکونی			✖	✔

توضیحات:

الف: تصرفات آموزشی با مساحت 93 مترمربع و کمتر، دارای یک کلاس و با فاصله بیش از 9.2 متر از ساختمان های مجاور، نیازی به سیستم اعلام حریق ندارد.

ب: جهت بخش‌ها و کاربری‌هایی که حاوی مواد غیر قابل سوختن میباشد، اعلام حریق دستی درنظر گرفته شود.

پ: جهت بخش‌های مورد استفاده جهت انبارش کالاهای غیر قابل سوختن ( سنگ، مصالح بنایی غیر سوختن و ..) اعلام حریق دستی در نظر گرفته شود.

درصورت وجود سیستم مدیریت دود، سیستم اعلام حریق با قابلیت فعال سازی سیستم مدیریت دود میتواند درنظر گرفته شود.

✖ غیرمجاز    ✔ مجاز

آشکارساز دود آدرس‌پذیر چطور نصب می شود؟   

همه آشکارسازهای دود آدرس‌پذیر داری یک پایه نصب هستند.

وجود پایه نصب کمک شایانی به راحتی نصب و همچنین تست و سرویس آشکارساز می کند.

همچنین اگر آشکارساز دود از روی پایه نصب باز شود، دستگاه مرکزی خطای آن آشکارساز را اعلام می نماید.

پایه نصب بر اساس نقشه اجرایی تولید کننده به کابل لوپ اعلام‌حریق وصل می شود.

معمولا از کابل 2×1.5mm² جهت سربندی پایه آشکارساز آدرس‌پذیر استفاده می شود.

البته سایز کابل وابستگی زیادی به تعداد قطعات مورد استفاده بر روی مدار لوپ و همچنین جریان مصرفی کارت لوپ دارد.

همواره توصیه می گردد که جهت بدست آوردن سایز کابل مناسب از نرم افزار محاسباتی لوپ استفاده شود.

دتکتور دود در کجا نصب می شود؟    

بهترین محل نصب آشکارسازهای دود، زیر سقف است.

حداکثر ارتفاع نصب 10.5 متر است. از آنجا که دود همراه به سمت بالا حرکت می کند و پس از رسیدن به سقف شروع به حرکت به طرفین می نماید، لذا امکان رسیدن دود به دتکتوری که در زیر سقف نصب میشود، بسیار زیاد است.

البته معمولا در ارتفاع های بیش از 6 متر استفاده  دتکتور دود بیم یا دتکتور دود خطی (Beam Smoke Detector) توصیه می شود.

جهت نصب دتکتور دود باید به محدودیت‌های نصب دقت نمود.

آشکارساز دود نباید نزدیک به دریچه‌های تهویه هوا نصب شود زیرا گردش شدید هوا که در نزدیک دریچه‌ها وجود دارد باعث اختلال در عملکرد دتکتور دود می شود.

همچنین دتکتور دود می بایست به اندازه کافی از موانع اطرافش فاصله داشته باشد، در صورتی که در نزدیکی دتکتور دود مانعی وجود داشته باشد، ممکن است که هیچگاه دود ناشی از آتش‌سوزی به دتکتور دود نرسد.

• اگر فاصله یک پارتیشن عمودی تا سقف کمتر از 30 سانتی متر است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.
• اگر عمق یک تیر بیشتر از 10% ارتفاع سقف است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.

یک دتکتور دود چه مساحتی را پوشش می دهد؟   

نصب دتکتور دود بر اساس  توصیه‌های استاندارد BS 5839-1 انجام می شود. هر آشکارساز دود دایره‌ای به شعاع 7.6 متر را پوشش می دهد.

البته برای اینکه دتکتورهای دود همپوشانی داشته باشند و هیچ نقطه کوری باقی نماند، مساحت تحت پوشش هر دتکتور دود مربعی به طول و عرض 10.6 می باشد که برابر 112 متر مربع است.

دتکتور دود هر چند وقت یک بار تست و سرویس می شود؟   

دتکتور دود آدرس‌پذیر می بایست هر سال یک بار تست عملکردی شودند.

بدین صورت که صحت عملکرد آنها توسط اسپری دود مورد آزمایش قرار می گیرد.

همچنین از آنجا که آشکارسازهای دود به مرور زمان کثیف می شوند، باید هر سال یکبار بر اساس دستورالعمل تولید کننده تمیز شوند.

بعضی از تولید کنندگان استفاده از جاروبرقی را جهت تمیزکاری دتکتور پیشنهاد می کنند و بعضی اجازه استفاده از کمپرسور هوا را می دهند.

هر چند که اسپری‌های تمیزکننده نیز می تواند مفید باشد.

مزایای آشکارساز دود آدرس‌پذیر  

• آشکارسازهای دود آدرس‌پذیر در مقایسه با دتکتورهای متعارف قابلیت‌های بسیار بیشتری را فراهم می کنند.
• دتکتورهای دود آدرس مناسب ساختمان های بزرگ هستند.
• آشکارسازهای دود آدرس‌پذیر محل دقیق آتش‌سوزی را مشخص می کنند.
• دتکتورهای دود آدرس‌پذیر کثیفی خود را به پانل مرکزی اطلاع می دهند.
• آشکارسازهای دود آدرس‌پذیر قابلیت تنظیم حساسیت دارند و این موضوع باعث کاهش آلارم کاذب (هشدار اشتباه) می شود.
• دتکتورهای دود آدرس‌پذیر به کابل کشی کمتری نیاز دارند.

معایب آشکار ساز دود آدرس‌پذیر  

• قیمت دتکتورهای دود آدرس‌پذیر نسبت به دتکتورهای دود متعارف بیشتر است.

مقایسه آشکارساز دود متعارف با آشکارساز دود آدرس‌پذیر  

هر چند که قیمت یک آشکارساز دود آدرس‌پذیر بسته به برند آن ممکن است بین 2 تا 4 برابر آشکار ساز دود متعارف همان برند باشد، ولی از آنجا که استفاده از سیستم اعلام‌حریق متعارف مناسب ساختمان‌های بزرگ نمی باشد.

معمولا در ساختمان‌های بیش از 7 طبقه از سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر استفاده می شود.

در جدول زیر به بررسی تفاوت های اصلی یک دتکتور دود متعارف با دتکتور دود آدرس‌پذیر می پردازیم.

سوالات متداول دتکتور دود آدرس‌پذیر

آیا دتکتور دود قابلیت تشخیص آتش‌سوزی های مختلف را دارد؟

دتکتور دودی که در ساختمان ما نصب شده است دائما هشدار اشتباه می دهد. چرا؟

قصد تعمیر کابینت و رنگ کاری در واحد خود را دارم که احتمالا باعث فعال شدن آشکارساز دود می شود. چطور از این اتفاق جلوگیری کنم؟

چه تعداد آشکارساز را می توان به هر هر لوپ پانل اعلام‌حریق آدرس متصل کرد؟