دتکتور دود متعارف چطور کار می کند و کجا نصب می شود؟ 

دتکتوردود متعارف یا آشکارساز دود، کاشف‌های آتش هستند که در ارتباط با پانل مرکزی و آژیرهای اعلام‌حریق، در هنگام آتش‌سوزی به ساکنین هشدار می دهند.
آشکارسازهای دود متعارف که به آن کانونشنال (Conventional) نیز گفته می شود.

رایج ترین دتکتورهای دود هستند که بر اساس دستورالعمل آتش‌نشانی در ساختمان‌های کوچک و متوسط نصب می شوند.
در این مقاله نحوه عملکرد آشکارسازهای دود متعارف و همچنین نحوه نصب، نگهداری و مزایای استفاده از آنها را توضیح می دهیم.

آشکارساز دود متعارف چیست؟ 

اصلی ترین عنصر یک سیستم اعلام‌حریق آشکارساز دود است. آشکارساز دود با تشخیص دود که عنصر اصلی آتش‌سوزی است، وجود آتش را به پانل اعلام‌حریق متعارف اعلام می کنند.
پانل مرکزی نیز هشدار دهنده‌های حریق را که معمولا آژیرها و فلاشرها هستند فعال می کند.

فرق آشکارساز دود متعارف و آشکارساز دود آدرس‌پذیر چیست؟ 

دتکتور دود متعارف (Conventional Smoke Detector) همواره با دتکتور دود آدرس‌پذیر (Addressable Smoke Detector) مقایسه می شود.
در واقع این دو از نظر مکانیزم تشخیص دود فرقی ندارند. تنها تفاوت آنها نحوه ارتباط آنها با پانل اعلام‌حریق است.

دتکتور دود متعارف چطور کار می کند؟ 

دتکتور دود متعارف یکی از اجزای سیستم اعلام‌حریق متعارف است. سایر اجرای اصلی این مجموعه پانل اعلام‌حریق متعارف، شاستی متعارف و آژیر فلاشر  متعارف است.
سیستم‌های اعلام‌حریق متعارف مناسب ساختمان‌های کوچک و متوسط هستند.

بر خلاف دتکتورهای دود آدرس‌پذیر، در دتکتورهای دود متعارف، پانل مرکزی توانایی تشخیص اینکه کدام دتکتور فعال میشود را ندارد.
در واقع یک مجموعه آشکارساز دود در یک مدار مشترک که زون نامیده می شود نصب می شود.
معمولا هر طبقه ساختمان به عنوان یک زون در نظر گرفته می شود.
زمانی که یک دتکتور در داخل زون فعال می شود، پانل اعلام‌حریق متعارف فعال شدن آن زون (طبقه) را اعلام می کند ولی توانایی مشخص نمودن دتکتوری که فعال میشود را ندارد.
پانل‌های اعلام‌حریق معمولا با تعداد زون آنها نامگذاری می شوند، مثلا پانل اعلام‌حریق متعارف 2 زون، 4 زون، 8 زون، 12 زون و 16 زون جزو پانل‌های متعارف در بازار هستند.
در صورتی که نیاز به استفاده از تعداد بالاتری زون باشد، معمولا ترجیح به استفاده از یک سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر است.

چند مدل آشکارساز دود وجود دارد؟

 

صرف نظر از اینکه دتکتور دود متعارف یا آدرس‌پذیر است، به طور کلی 2 مدل آشکارساز دود وجود دارد.

⦁ آشکارساز دود اپتیکال (Optical Smoke Detector) 

رایج ترین آشکارساز دود از نوع اپتیکال یا به اصطلاح نوری است.
در این نوع دتکتور دود، یک منبع ساطع کننده نورمادون قرمز (IR) با فرکانس بین 800 تا 950 نانومتر و یک حسگر نور با زاویه 45 درجه نسبت به یکدیگر درون یک محفظه تاریک (Dark Chamber) قرار دارند.
در زمانی که هیچ دودی وجود ندارد، هیچ نوری از منبع ساطع کننده نور به حسگر نور نمی رسد.
ولی زمانی که دود وارد دتکتور می شود، قسمتی از نور به سمت حسگر نور منعکس می شود و باعث فعال شدن آشکارساز دودی می گردد.
به همین دلیل به این آشکارسازهای دود Light Scattering هم می گویند.
یک دتکتور دود اپتیکال متعارف از این روش آشکاری برای کشف دود استفاده می کند.

⦁ آشکارساز دود یونیزه (Ionization Smoke Detector) 

در دتکتوردود یونیزه با استفاده از یک ماده رادیواکتیو به نام آمریسیوم هوای داخل محفظه دتکتور یونیزه می شود.
این باعث ایجاد جریان الکتریکی بین دو صفحه با بار مخالف می شود. وقتی دود وارد محفظه می شود، ذرات دود با یون‌های هوا ترکیب میشود و جریان الکتریکی را کاهش می دهند.
این کاهش جریان سبب فعال شدن دتکتور می گردد.
هر چند که آشکارسازهای دود یونیزه در تشخیص حریق بسیار سریع عمل می کنند ولی استفاده از آنها بخاطر وجود ماده رادیواکتیو داخل آن، در اکثر کشورها ممنوع است و تولید آنها بسیار محدود است.
در حال حاضر هیچ تولید کننده ایرانی دتکتور دود یونیزه تولید نمی کند.

آشکار ساز دود متعارف چطور نصب می شود؟ 

همه آشکارسازهای دود متعارف داری یک پایه نصب هستند.
وجود پایه نصب کمک شایانی به راحتی نصب و همچنین تست و سرویس آشکارساز می کند.
همچنین اگر آشکارساز دود از روی پایه نصب باز شود، دستگاه مرکزی خطای زون را اعلام می نماید.

پایه نصب بر اساس نقشه اجرایی تولید کننده به کابل زون اعلام‌حریق وصل می شود.
معمولا از کابل 3×1.5mm2 جهت سربندی پایه آشکارساز متعارف استفاده می شود که 2 رشته جهت اتصال به زون پانل اعلام‌حریق متعارف و 1 رشته جهت اتصال به چراغ سردرب (ریموت اندیکاتور) است.

معمولا برندهای اعلام‌حریق اروپایی استفاده از پایه با دیود شاتکی را توصیه می کنند، زیرا وجود این دیود تاثیر مهمی در عملکرد سیستم می گذارد.
در صورتی که به هر دلیل یکی از دتکتورها از روی پایه آن باز کردد، وجود دیود شاتکی باعث می شود که برق آشکارسازهای بعدی قطع نشود و آنها همچنان به عملکرد خود ادامه دهند.

دتکتور دود در کجا نصب می شود؟ 

بهترین محل نصب آشکارسازهای دود، زیر سقف است.
حداکثر ارتفاع نصب 10.5 متر است. از آنجا که دود همراه به سمت بالا حرکت می کند و پس از رسیدن به سقف شروع به حرکت به طرفین می نماید، لذا امکان رسیدن دود به دتکتوری که در زیر سقف نصب میشود، بسیار زیاد است.

البته معمولا در ارتفاع های بیش از 6 متر استفاده  دتکتور دود بیم یا دتکتور دود خطی (Beam Smoke Detector) توصیه می شود.

جهت نصب دتکتور دود باید به محدودیت‌های نصب دقت نمود. آشکارساز دود نباید نزدیک به دریچه‌های تهویه هوا نصب شود زیرا گردش شدید هوا که در نزدیک دریچه‌ها وجود دارد باعث اختلال در عملکرد دتکتور دود می شود.

همچنین دتکتور دود می بایست به اندازه کافی از موانع اطرافش فاصله داشته باشد، در صورتی که در نزدیکی دتکتور دود مانعی وجود داشته باشد، ممکن است که هیچگاه دود ناشی از آتش‌سوزی به دتکتور دود نرسد.

⦁ اگر فاصله یک پارتیشن عمودی تا سقف کمتر از 30 سانتی متر است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.
⦁ اگر عمق یک تیر بیشتر از 10% ارتفاع سقف است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.

یک دتکتور دود چه مساحتی را پوشش می دهد؟ 

نصب دتکتور دود بر اساس توصیه های استاندارد BS 5839-1 انجام می شود.
هر آشکارساز دود دایره ای به شعاع 7.6 متر را پوشش می دهد. البته برای اینکه دتکتورهای دود همپوشانی داشته باشند و هیچ نقطه کوری باقی نماند، مساحت تحت پوشش هر دتکتور دود مربعی به طول و عرض 10.6 می باشد که برابر 112 متر مربع است.

دتکتور دود هر چند وقت یک بار تست و سرویس می شود؟ 

دتکتورهای دود می بایست هر سال یک بار تست عملکردی شودند.
بدین صورت که صحت عملکرد آنها توسط اسپری دود مورد آزمایش قرار می گیرد.
همچنین از آنجا که آشکارسازهای دود به مرور زمان کثیف می شوند، باید هر سال یکبار بر اساس دستورالعمل تولید کننده تمیز شوند.
بعضی از تولید کنندگان استفاده از جاروبرقی را جهت تمیزکاری دتکتور پیشنهاد می کنند و بعضی اجازه استفاده از کمپرسور هوا را می دهند. هر چند که اسپری‌های تمیزکننده نیز می تواند مفید باشد.

مزایای آشکارساز دود متعارف 

• دتکتورهای دود متعارف در مقایسه با دتکتورهای دود آدرس‌پذیر ارزان تر هستند.
• دتکتورهای دود متعارف مناسب ساختمان های کوچک و متوسط هستند.

معایب آشکار ساز دود متعارف 

• دتکتورهای دود متعارف مناسب ساختمان های بزرگ نیستند.
• میزان کابل کشی آنها نسبت به دتکتورهای دود آدرس‌پذیر بیشتر است.
• نسبت به دتکتورهای دود آدرس‌پذیر قابلیت های بسیار کمتری دارند.

مقایسه آشکارساز دود متعارف با آشکارساز دود آدرس‌پذیر 

هر چند که قیمت یک آشکارساز دود آدرس‌پذیر بسته به برند آن ممکن است بین 2 تا 4 برابر آشکار ساز دود متعارف همان برند باشد، ولی از آنجا که استفاده از سیستم اعلام‌حریق متعارف مناسب ساختما‌ن‌های بزرگ نمی باشد، معمولا در ساختمان‌های بیش از 7 طبقه از سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر استفاده می شود.
در جدول زیر به بررسی تفاوت های اصلی یک دتکتور دود متعارف با دتکتور دود آدرس‌پذیر می پردازیم.

قابلیت	آشکارساز دود متعارف	آشکارساز دود آدرس‌پذیر
توانایی آشکارسازی انواع مختلف دود	✔	✔
توانایی اتصال به پانل مرکزی اعلام‌حریق	✔	✔
سازگاری آشکارساز با پانل برندهای مختلف *	✔	✖
قابلیت آدرس دهی جهت نمایش دقیق محل وقوع آلارم یا خطا	✖	✔
قابلیت تنظیم حساسیت جهت کاهش آلارم کاذب	✖	✔
قابلیت گزارش دهی میزان کثیفی هر دتکتور به پانل مرکزی	✖	✔
دارای ایزولاتور جهت حفاظت در برابر اتصال کوتاه	✖	✔
امکان قرار گیری آژیرها در مدار آشکارسازها	✖	✔
سهولت در کابل کشی در پروژه های بزرگ	✖	✔

* هرچند که در اکثر موارد امکان اتصال یک آشکارساز دود متعارف از یک برند به پانل اعلام‌حریق متعارف از یک برند دیگر وجود دارد، ولی انجام این کار به هیچ وجه بدون اطلاع تولید کننده و داشتن گواهینامه سازگاری توصیه نمی گردد.

سوالات متداول دتکتور دود متعارف

آیا دتکتور دود قابلیت تشخیص آتشسوزی های مختلف را دارد؟

دتکتور دودی که در ساختمان ما نصب شده است دائما هشدار اشتباه می دهد. چرا؟

قصد تعمیر کابینت و رنگ کاری در واحد خود را دارم که احتمالا باعث فعال شدن آشکارساز دود می شود. چطور از این اتفاق جلوگیری کنم؟

چه تعداد آشکارساز را می توان به هر زون پانل اعلام حریق متعارف متصل کرد؟