دتکتور دود و حرارت متعارف (ترکیبی) چطور کار می کند و کجا نصب می شود؟   

دتکتور دود و حرارت متعارف که به آن دتکتور ترکیبی (combined) یا مولتی سنسور (multi sensor) نیز گفته می شود یک کاشف آتش است که در ارتباط با پانل مرکزی و آژیرهای اعلام‌حریق، در هنگام آتش‌سوزی به ساکنین هشدار می دهند.

آشکارساز ترکیبی متعارف که به آن کانونشنال (Conventional) نیز گفته می شود، نسبت به آشکارساز دود خطای کمتری دارد ولی کمی گران‌تر می باشد.

تجهیزات متعارف بر اساس دستورالعمل سازمان آتش‌نشانی در ساختمان‌های کوچک و متوسط نصب می شوند.

در این مقاله نحوه عملکرد آشکارسازهای ترکیبی و همچنین نحوه نصب، نگهداری و مزایای استفاده از آنها را توضیح می دهیم.

دتکتور ترکیبی متعارف چیست؟    

اصلی ترین قطعه در یک سیستم اعلام‌حریق آشکارسازهای آتش هستند.

آشکارسازهای ترکیبی با تشخیص دود و حرارت که عناصر اصلی آتش‌سوزی هستند، وجود آتش را به پانل اعلام‌حریق متعارف اعلام می کنند.

پانل مرکزی نیز هشدار دهنده های حریق را که معمولا آژیرها و فلاشرها هستند، به صدا در می آورد.

همانطور که از نام این دتکتور مشخص است، این آشکارساز به طور همزمان دارای سنسورهای متعدد همچون دود، حرارت و منوکسید کربن (CO) است. مدلهایی که دارای دو سنسور دود و حرارت هستند بسیار رایج اند.

استفاده همزمان از دو سنسور باعث کاهش آلازم کاذب، افزایش سرعت و عملکرد اطمینان بخش آشکار می شود.

هر چند که دتکتورهای دود در کشف آتش بسیار موثر هستند ولی به راحتی اشتباه می کنند. گرد و غبار، بخار آب، دود سیگار و قلیان، اسپری های تمیز کننده و خوشبو کننده هوا، اسپند، توستر، دستگاه بخور و رطوبت ساز، بخارات پخت و پز، بخارات حمام و امثالهم ممکن است باعث فعال شدن اشتباه دتکتور دود شود.

در دتکتورهای ترکیبی (مولتی سنسور)، آشکارساز با آنالیز شرایط محیطی و اندازه گیری همزمان دود و حرارت تصمیم گیری می کند که آیا آتش‌سوزی رخ داده است یا خیر.

بدین ترتیب دتکتورهای ترکیبی نسبت به دتکتورهای دود، بیشتر مورد اعتماد هستند و آلارم کاذب کمتری تولید می کنند. هرچند که استفاده از دتکتور ترکیبی تا حدی می تواند باعث کاهش آلارم های کاذب شود، ولی این به معنی حذف آلارم های کاذب نیست. انتخاب صحیح نوع دتکتور و جانمایی مناسب آن در کاهش آلارم کاذب بسیار موثر است.

 

مهمترین مزیت دتکتور ترکیبی متعارف چیست؟  

مهمترین مزیت و دلیل اصلی استفاده از دتکتورهای ترکیبی، کاهش آلارم کاذب و بهبود عملکرد کشف آتش است. دتکتورهای ترکیبی معمولا در مدلهای (دود + حرارت) یا (دود + حرارت + منوکسیدکربن) موجود هستند و با آنالیز شرایط آتش با چند سنسور، باعث کاهش آلارم کاذب می شوند.

پر واضح است که اگر میزان دود یا حرارت به تنهایی به حدی زیاد باشد که برای الگوریتم دتکتور ترکیبی، آتش سوزی محرز باشد، حتی وجود یک عامل به تنهایی باعث فعال شدن دتکتور می شود. تولید کننده گان دتکتورهای ترکیبی الگوریتم های متفاوتی برای فعال شدن دتکتورهای ترکیبی دارند.

 

فرق آشکارساز ترکیبی متعارف و آشکارساز ترکیبی آدرس‌پذیر چیست؟    

دتکتور دود و حرارت متعارف (Conventional Combined Smoke and Heat Detector) همواره با دتکتور دود و حرارت آدرس‌پذیر (Addressable Combined Smoke and Heat Detector) مقایسه می شود.

در واقع این دو از نظر مکانیزم تشخیص دود فرقی ندارند. تنها تفاوت آنها نحوه ارتباط آنها با پانل اعلام‌حریق است.

دتکتور مولتی سنسور (ترکیبی) متعارف چطور کار می کند؟    

دتکتور ترکیبی متعارف یکی از اجزای سیستم اعلام‌حریق متعارف است.

سایر اجرای اصلی این مجموعه پانل اعلام‌حریق متعارف، شاستی  متعارف و آژیر فلاشر متعارف است.

سیستم های اعلام‌حریق متعارف مناسب ساختمانهای کوچک و متوسط هستند.

بر خلاف دتکتورهای ترکیبی آدرس‌پذیر، در دتکتورهای ترکیبی متعارف، پانل مرکزی توانایی تشخیص اینکه کدام دتکتور فعال می‌شود را ندارد.

در واقع یک مجموعه آشکارساز دود در یک مدار مشترک که زون نامیده می شود نصب می شود.

معمولا هر طبقه ساختمان به عنوان یک زون در نظر گرفته می شود.

زمانی که یک دتکتور در داخل زون فعال می شود، پانل اعلام‌حریق متعارف فعال شدن آن زون (طبقه) را اعلام می کند ولی توانایی مشخص نمودن دتکتوری که فعال می‌ را ندارد.

پانل های اعلام‌حریق معمولا با تعداد زون آنها نامگذاری می شوند، مثلا پانل اعلام‌حریق متعارف 2 زون، 4 زون، 8 زون، 12 زون و 16 زون جزو پانل های متعارف در بازار هستند.

در صورتی که نیاز به استفاده از تعداد بالاتری زون باشد، معمولا ترجیح به استفاده از یک سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر است.

چند مدل آشکارساز ترکیبی وجود دارد؟   

دتکتور دود و حرارت متعارف یا مولتی سنسور ممکن است مجهز به 3 سنسور دود، حرارت و گاز منوکسید کربن باشد تا آلارم کاذب را به حداقل میزان خود برساند. سنسور دود آشکارساز ترکیبی ممکن است اپتیکال یا یونیزه باشد.

صرف نظر از اینکه دتکتور ترکیبی متعارف یا آدرس‌پذیر است، به طور کلی سنسور دود آن ممکن است بصورت اپتیکال یا یونیزه باشد.

• سنسور دود اپتیکال (Optical Smoke Sensor) 

رایج ترین سنسور دود از نوع اپتیکال یا به اصطلاح نوری است.

در این نوع سنسور دود، یک منبع ساطع کننده نورمادون قرمز (IR) با فرکانس بین 800 تا 950 نانومتر و یک حسگر نور با زاویه 45 درجه نسبت به یکدیگر درون یک محفظه تاریک (Dark Chamber) قرار دارند.

در زمانی که هیچ دودی وجود ندارد، هیچ نوری از منبع ساطع کننده نور به حسگر نور نمی رسد.

ولی زمانی که دود وارد محفظه دتکتور می شود، قسمتی از نور به سمت حسگر نور منعکس می شود و باعث فعال شدن آشکارساز می گردد.

به همین دلیل به این سنسورهای دود Light Scattering  هم می گویند. یک دتکتور ترکیبی اپتیکال متعارف از این روش آشکاری برای کشف دود استفاده می کند

• سنسور دود یونیزه (Ionization Smoke Sensor) 

در سنسور دود یونیزه با استفاده از یک ماده رادیواکتیو به نام آمریسیوم هوای داخل محفظه دتکتور یونیزه می شود.

این باعث ایجاد جریان الکتریکی بین دو صفحه با بار مخالف می شود.

وقتی دود وارد محفظه می شود، ذرات دود با یون های هوا ترکیب می‌شود و جریان الکتریکی را کاهش می دهند.

این کاهش جریان سبب فعال شدن دتکتور می گردد.

هر چند که سنسورهای دود یونیزه در تشخیص حریق بسیار سریع عمل می کنند ولی استفاده از آنها بخاطر وجود ماده رادیواکتیو داخل آن، در اکثر کشورها ممنوع است و تولید آنها بسیار محدود است.

در حال حاضر هیچ تولید کننده ایرانی دتکتور ترکیبی با سنسور دود یونیزه تولید نمی کند.

 

آشکار ساز مولتی سنسور چطور نصب می شود؟    

همه آشکارسازهای مولتی سنسور متعارف داری یک پایه نصب هستند.

وجود پایه نصب کمک شایانی به راحتی نصب و همچنین تست و سرویس آشکارساز می کند.

همچنین اگر آشکارساز ترکیبی از روی پایه نصب باز شود، دستگاه مرکزی خطای زون را اعلام می نماید.

پایه نصب بر اساس نقشه اجرایی تولید کننده به کابل زون اعلام‌حریق وصل می شود.

معمولا از کابل 3×1.5mm² جهت سربندی پایه آشکارساز متعارف استفاده می شود که 2 رشته جهت اتصال به زون پانل اعلام‌حریق متعارف و 1 رشته جهت اتصال به چراغ سردرب (ریموت اندیکاتور) است.

معمولا برندهای اعلام‌حریق اروپایی استفاده از پایه با دیود شاتکی را توصیه می کنند، زیرا وجود این دیود تاثیر مهمی در عملکرد سیستم می گذارد.

در صورتی که به هر دلیل یکی از دتکتورها از روی پایه آن باز کردد، وجود دیود شاتکی باعث می شود که برق آشکارسازهای بعدی قطع نشود و آنها همچنان به عملکرد خود ادامه دهند.

 

دتکتور ترکیبی در کجا نصب می شود؟      

بهترین محل نصب آشکارسازهای ترکیبی، زیر سقف است.

حداکثر ارتفاع نصب 10.5 متر است. از آنجا که دود همراه به سمت بالا حرکت می کند و پس از رسیدن به سقف شروع به حرکت به طرفین می نماید، لذا امکان رسیدن دود به دتکتوری که در زیر سقف نصب می‌شود است، بسیار زیاد است.

البته معمولا در ارتفاع های بیش از 6 متر استفاده  دتکتور دود بیم یا دتکتور دود خطی (Beam Smoke Detector) توصیه می شود.

جهت نصب دتکتور دود و حرارت متعارف باید به محدودیت های نصب دقت نمود. آشکارساز ترکیبی نباید نزدیک به دریچه های تهویه هوا نصب شود زیرا گردش شدید هوا که در نزدیک دریچه ها وجود دارد باعث اختلال در عملکرد دتکتور می شود.

همچنین دتکتور ترکیبی می بایست به اندازه کافی از موانع اطرافش فاصله داشته باشد، در صورتی که در نزدیکی دتکتور ترکیبی مانعی وجود داشته باشد، ممکن است که هیچگاه دود ناشی از آتش‌سوزی به آن نرسد.

• اگر فاصله یک پارتیشن عمودی تا سقف کمتر از 30 سانتی متر است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.
• اگر عمق یک تیر بیشتر از 10% ارتفاع سقف است، آن به عنوان یک دیوار کامل محسوب می شود.

یک دتکتور ترکیبی متعارف  چه مساحتی را پوشش می دهد؟   

نصب دتکتور ترکیبی بر اساس  توصیه های استاندارد BS 5839-1 انجام می شود.

از آنجا که در دتکتور ترکیبی متعارف (بر خلاف آدرس‌پذیر) امکان غیر فعال کردن سنسور دود وجود ندارد، به عبارت دیگر این دتکتور هیچگاه به یک آشکارساز حرارتی تنها تبدیل نمی شود، لذا نصب آن همانند دتکتور دود انجام می شود.

در آشکارساز دود دایره ای به شعاع 7.6 متر را پوشش می دهد.

البته برای اینکه دتکتورهای دود همپوشانی داشته باشند و هیچ نقطه کوری باقی نماند، مساحت تحت پوشش هر دتکتور دود مربعی به طول و عرض 10.6 می باشد که برابر 112 متر مربع است.

دتکتور ترکیبی هر چند وقت یک بار تست و سرویس می شود؟   

دتکتورهای ترکیبی می بایست هر سال یک بار تست عملکردی شوند.

بدین صورت که صحت عملکرد سنسور دود و حرارت آنها مورد آزمایش قرار می گیرد.

برای تست سنسور دود می توانید از یک اسپری دود استفاده کنید.

همچنین از آنجا که آشکارسازهای دود به مرور زمان کثیف می شوند، باید هر سال یکبار بر اساس دستورالعمل تولید کننده تمیز شوند.

بعضی از تولید کنندگان استفاده از جاروبرقی را جهت تمیزکاری دتکتور پیشنهاد می کنند و بعضی اجازه استفاده از کمپرسور هوا را نیز می دهند. هر چند که اسپری های تمیزکننده نیز در صورت تایید تولید کننده می تواند مفید باشد.

از آنجا که در الگورتیم عملکرد دتکتورهای ترکیبی، همزمان 2 عامل دود و حرارت بررسی می شود و سپس دتکتور آلارم می دهد ، لذا ممکن است فعالسازی یک آشکارساز ترکیبی با اسپری دود کمی سخت باشد.

ممکن است نیاز باشد که حجم بیشتری از دود را وارد محفظه آشکارسازی ترکیبی کنید و یا ممکن است نیاز باشد از تا دستگاه های مخصوص تست دتکتورهای ترکیبی که هر دود عامل دود و حرارت را همزمان تولید می کند همچون TestiFire2000 استفاده کنید.

همواره سنسور حرارت آشکارساز ترکیبی متعارف را نیز تست کنید تا از عملکرد صحیح آن اطمینان داشته باشید. می توانید از یک سشوار جهت این تست استفاده کنید.

مراقب باشید که سشوار از 30 سانتی متر به دتکتور نزدیک تر نشود، زیر باعث تغییر فرم بدنه پلاستیکی دتکتور می شود.

مزایای آشکارساز ترکیبی متعارف    

• دتکتورهای ترکیبی در مقایسه با آشکارسازهای دود قابل اعتمادتر هستند و هشدار اشتباه کمتری دارند.
• دتکتورهای ترکیبی مجهز به سنسور حرارت نرخ افزایشی (RoR) هستند.
• دتکتورهای ترکیبی متعارف در مقایسه با دتکتورهای ترکیبی آدرس‌پذیر ارزان‌تر هستند.
• دتکتورهای ترکیبی متعارف مناسب ساختمان‌های کوچک و متوسط هستند.

معایب آشکار ساز دود متعارف    

• دتکتورهای ترکیبی متعارف مناسب ساختمان های بزرگ نیستند.
• میزان کابل کشی آنها نسبت به دتکتورهای ترکیبی آدرس‌پذیر بیشتر است.
• نسبت به دتکتورهای ترکیبی آدرس‌پذیر قابلیت های بسیار کمتری دارند.

مقایسه آشکارساز ترکیبی متعارف با آشکارساز ترکیبی آدرس‌پذیر 

هر چند که قیمت یک آشکارساز ترکیبی آدرس‌پذیر بسته به برند آن ممکن است بین 2 تا 4 برابر آشکار ساز ترکیبی متعارف همان برند باشد، ولی از آنجا که استفاده از سیستم اعلام‌حریق متعارف مناسب ساختمانهای بزرگ نمی باشد، معمولا در ساختمانهای بیش از 7 طبقه از سیستم اعلام‌حریق آدرس‌پذیر استفاده می شود.

در جدول زیر به بررسی تفاوت های اصلی یک دتکتور ترکیبی متعارف با دتکتور ترکیبی آدرس‌پذیر می پردازیم.

قابلیت	آشکارساز دود متعارف	آشکارساز دود آدرس‌پذیر
توانایی آشکارسازی انواع مختلف دود	✔	✔
دارای سنسور حرارتی نرخ افزایشی RoR	✔	✔
توانایی اتصال به پانل مرکزی اعلام‌حریق	✔	✔
سازگاری آشکارساز با پانل برندهای مختلف *	✔	✖
قابلیت آدرس دهی جهت نمایش دقیق محل وقوع آلارم یا خطا	✖	✔
قابلیت تنظیم حساسیت جهت کاهش آلارم کاذب	✖	✔
قابلیت گزارش دهی میزان کثیفی هر دتکتور به پانل مرکزی	✖	✔
دارای ایزولاتور جهت حفاظت در برابر اتصال کوتاه	✖	✔
امکان قرار گیری آژیرها در مدار آشکارسازها	✖	✔
سهولت در کابل کشی در پروژه های بزرگ	✖	✔

* هرچند که در اکثر موارد امکان اتصال یک آشکارساز ترکیبی متعارف از یک برند به پانل اعلام‌حریق متعارف از یک برند دیگر وجود دارد، ولی انجام این کار به هیچ وجه بدون اطلاع تولید کننده و داشتن گواهینامه سازگاری توصیه نمی گردد.

چه دتکتوری برای چه آتشی مناسب است؟    

بسته به نوع آتش و رنگ دود و محصولات احتراق، نوع دتکتوری که برای کشف حریق توصیه می شود متفاوت است.

استفاده از جدول زیر که در استاندارد BS 5839-1 وجود دارد سودمند است.

نوع آتش	مثال آتش	دتکتور دود یونیزه	دتکتور دود اپتیکال	دتکتور منوکسید کربن (CO)	دتکتور حرارت	دتکتور شعله	دتکتور مولتی سنسور دود+حرارت	دتکتور مولتی سنسور دود + حرارت + CO
سوختن بدون شعله (نهان سوز) با دود سفید (1)	آتش نهان سوز الکتریکی	✓✓	✓✓✓✓✓	✓	✓	✓	✓✓✓✓✓	✓✓✓✓✓
	آتش نهان سوز چوب	✓✓✓	✓✓✓✓✓	✓✓✓✓	✓	✓	✓✓✓✓✓	✓✓✓✓✓
سوختن بدون شعله (نهان سوز) با دود تیره (2)	آتش نهان سوز مبلمان و وسایل خانه	✓✓	✓✓✓✓	✓✓✓✓✓	✓	✓	✓✓✓✓	✓✓✓✓✓
سوختن بدون شعله (نهان سوز) که تبدیل به شعله می شود (3)	آتش سطل زباله محتوی کاغذ	✓✓✓✓	✓✓✓✓	✓✓	✓✓	✓✓✓	✓✓✓✓	✓✓✓✓
آتش شعله ور (تمیز) (4)	سوختن حلال ها مثل الکل، تینر و ..	✓	✓	✓	✓✓✓	✓✓✓✓✓	✓✓✓	✓✓✓✓
آتش شعله ور (کثیف) (5)	سوختن مواد نفتی	✓✓	✓✓	✓✓	✓✓✓	✓✓✓✓✓	✓✓✓✓	✓✓✓✓

توضیحات

خیلی ضعیف:                   ✓	Smouldering white smoke (1)
ضعیف:                          ✓✓	Smouldering dark smoke (2)
معمولی:                          ✓✓✓	(3) Smouldering changing to flaming
خوب:                             ✓✓✓✓	(4) Flaming (clean burn)
خیلی خوب:                      ✓✓✓✓✓	(5) Flaming (dirty burn)

سوالات متداول

آیا دتکتور ترکیبی قابلیت تشخیص آتش‌سوزی‌های مختلف را دارد؟

جهت تست دتکتور ترکیبی آیا لازم است که هم سنسور دود و هم سنسور حرارت آن تست عمکلردی شود؟

چرا دتکتور ترکیبی دود و حرارت قابل اعتمادتر است؟

دتکتور ترکیبی که در ساختمان ما نصب شده است دائما هشدار اشتباه می دهد. چرا؟

قصد تعمیر کابینت و رنگ کاری در واحد خود را دارم که احتمالا باعث فعال شدن آشکارساز ترکیبی می شود. چطور از این اتفاق جلوگیری کنم؟

چه تعداد آشکارساز را می توان به هر زون پانل اعلام‌حریق متعارف متصل کرد؟