شرکت مهندسی ساریان سیستم نوین | تجهیزات اعلام‌حریق و سیستم اطفاء حریق
نویسنده: رضا اسماعیلی 
آیا استاندارد BS5839 می تواند خواستگاه مشترک آتش نشانی، ساکنین ساختمان، بیمه و نیروی انتظامی باشد؟
مقدمه:
در سال‌های اخیر معاونت پیشگیری سازمان آتش‌نشانی زحمات بسیار زیادی جهت تدوین ضوابط ایمنی در برابر آتش در حوزه معماری، اعلام و اطفای حریق و تهویه ساختمان بر اساس استانداردهای بین المللی کشیده است.
این تلاش‌ها باعث بهبود چشمگیر ایمنی ساختمانهای نوساز مخصوصا در کلان شهرها شده است.
ولی متاسفانه هنوز تعداد بسیار زیادی خانه ویلایی یک یا دو طبقه در سراسر کشور به خصوص در استانهای شمالی و همچنین شهرهای کوچک وجود دارد که فاقد هرگونه سیستم اعلام حریقی هستند.
در این مقاله سعی می شود که با بررسی خواستگاه ذینفعان، یک روش اعلام حریق که منطبق بر استاندارد BS5839 باشد، پیشنهاد نمود.
بررسی ذینفعان:
از آنجایی که استانداردهای اروپایی (برخلاف اکثر استانداردهای آمریکایی) بر پایه مهندسی ریسک (Performance Based) بنا شده اند.
این استانداردها معمولا بسیار منعطف و منطبق بر نیاز ذینفعان می باشند و به همین دلیل سعی بر یافتن و برآوردن خواستگاه‌های مشترک دارند.
استاندارد BS5839 نیز از این قاعده مستثنی نبوده و سعی کرده است که با ایجاد گروه بندی‌های مختلف، نیاز ذینفعان را در شرایط گوناگون در خصوص سیستم اعلام حریق تامین کند.
از منظر مهندسی ریسک، اولین گام مشخص نمودن ذینفعان (Stakeholders) و بررسی خواستگاه ذینفعان (Stakeholders Objectives)
می باشد.
در ادامه به بررسی خواستگاه های 4 ذینفع اصلی در حوزه ایمنی ساختمانهای شهری در برابر آتش سوزی می پردازیم.
ذینفع اول: سازمان آتش‌نشانی
خواستگاه اصلی سازمان آتش‌نشانی، کاهش تلفات و صدمات جانی و مالی ناشی از آتش‌سوزی است.
در صورت بروز آتش‌سوزی علاوه بر بروز زیان مالی، جان ساکنین و مجاورین و همچنین جان آتش‌نشانان به خطر می افتد.
وجود یک سیستم اعلام‌حریق باعث کشف سریع آتش، تهویه مسیرهای فرار، تخلیه به موقع ساکنین از ساختمان و تمرکز آتش‌نشان‌ها بر شروع سریع عملیات اطفاءحریق می باشد.
در ساختمانهای فاقد سیستم اعلام‌حریق، کشف دیرهنگام حریق و عدم خروج به موقع ساکنین باعث به خطر افتادن جان ساکنین و همچنین تحمیل ریسک بیشتر به آتش‌نشانان در هنگام عملیات جستجو و نجات می شود.
به طور کلی، خواستگاه سازمان آتش‌نشانی، انطباق با استانداردهای به روز دنیا است.
به همین دلیل استاندارد BS5839 به عنوان مرجع اصلی طراحی و نصب سیستم اعلام‌حریق در ساختمان‌ها در ایران در نظر گرفته شده است.
ذینفع دوم: ساکنین ساختمان
متاسفانه به علت عدم درک صحیح عموم مردم نسبت به رفتار آتش و سرعت گسترش آن، معمولا ساختمان‌سازها به سیستم اعلام‌حریق به دید یک عنصر اضافه، بلااستفاده و یا لوکس نگاه می کنند.
همچنین کسانی که در ساختمانهای فاقد سیستم اعلام‌حریق زندگی می کنند نیازی به نصب سیستم اعلام‌حریق احساس نمی کنند. در ساختمانهای امروزی پدیده Flashover بسیار متداول است.
فلش‌اور یا گر گرفتگی ناگهانی زمانی اتفاق می افتد که دمای محیط بواسطه آتش‌سوزی به حدود 550 درجه سانتیگراد می رسد.
بر اساس تحقیقات موسسه UL آمریکا، زمان فلش اور نسبت به 30 سال پیش، از 17 دقیقه به 3 دقیقه کاهش پیدا کرده است.
این مسئله به علت وجود مصنوعات پلاستیکی در منازل، عایق بندی بهتر اتاق‌ها و پنجره‌ها و کوچک‌تر شدن مساحت واحدهای آپارتمانی است.
این موضوع نیاز به هشداردهنده های حریق را دو چندان کرده است.
در ساختمانهای آپارتمانی قدیمی که فاقد سیستم اعلام‌حریق هستند و نصب این سیستم منوط به اراده جمعی و اجماع نظر تمام واحدهای ساختمان می باشد.
باتوجه به این موضوع در اکثر مواقع چنین ساختمان‌هایی بدون هرگونه دتکتور اعلام‌حریق باقی خواهند ماند.
معمولا در این ساختمان‌ها حتی پرداخت هزینه نصب دوربین مدار بسته که اهمیت آن مورد اجماع تمامی واحدها است در بسیاری از موارد به سرانجام نمی رسد.
لذا توافق جهت نصب سیستم اعلام‌حریق آن هم بصورت روکار، بسیار خوشبینانه به نظر می رسد!
تمرکز این مقاله بر روی خانه‌ها یا ویلاهای کمتر از 3 طبقه است که فقط یک خانواده در آن زندگی می کنند.
در قسمت عمده‌ای از این ساختمان‌ها که ویلاهای خارج از شهر یا در بافت فرسوده شهری هستند.
عموم مردم خطر دزدی را بسیار بیشتر از خطر آتش‌سوزی می دانند، به همین دلیل مالکین براحتی حاضرند که برای خرید یک سیستم اعلام‌سرقت هزینه کنند و از آن به درستی نگهداری کنند.
همچنین بسیاری از مغازه‌های کوچک و ویلاها، به خواست مالکین یا به اجبار نیروی انتظامی هم اکنون مجهز به سیستم اعلام‌سرقت هستند.
با صرف هزینه بسیار اندک و به راحتی می توانند دتکتورهای دود را به سیستم اعلام‌سرقت خود اضافه نمایند.
بدین ترتیب خواستگاه ساکنین یک ساختمان چه از بعد اعلام‌سرقت و چه از بعد اعلام‌حریق تامین می شود.
این نوع آشکارسازهای حریق در استاندارد BS5839-6 طبقه‌بندی می شود.
ذینفع سوم: شرکت‌های بیمه
بدون شک، خواستگاه شرکت‌های بیمه نیز کاهش تلفات جانی و مالی است.
ولی به نظر می رسد، بیمه آتش‌سوزی ساختمانهای مسکونی در ایران بیشتر از اینکه جنبه کارشناسی دقیق داشته باشد، جنبه تشریفاتی پیدا کرده است.
به نحوی که حتی بعضی از فروشندگان کالای ایمنی، بیمه‌نامه آتش‌سوزی ساختمان را به صورت هدیه رایگان پیشنهاد می کنند.
امید است که شرکت‌های بیمه با ارزیابی دقیق‌تر ساختمان‌ها و پوشش کامل‌تر بتوانند نقش موثرتری به عنوان یکی از ذینفعان این موضوع داشته باشند.
تجهیز مغازه‌های کوچک به سیستم ترکیبی اعلام‌حریق و سرقت و ارتباط با مرکز مانیتورینگ نیروی انتظامی یقینا باعث کاهش زیان شرکت‌های بیمه در صورت بروز دزدی یا آتش‌سوزی خواهد شد.
ذینفع چهارم: نیروی انتظامی
نام بردن از نیروی‌انتظامی در این جایگاه برای یک حادثه آتش‌سوزی ساختمان شاید کمی عجیب به نظر برسد.
ولی توجه به این نکته که در حال حاضر نیروی انتظامی مالک و مجری بزرگترین و تنها مرکز مانیتورینگ در کشور است، نشان از اهمیت جایگاه این سازمان دارد.
از طرف دیگر توجه ویژه به حوزه امنیت در کشور باعث پیشرفت سریع این سامانه مانیتورینگ شده است.
سازمان آتش‌نشانی نیز می تواند با همکاری نیروی انتظامی، به سادگی از این بستر بزرگ و ارزان قیمت در جهت ایمن سازی ساختمان‌ها در برابر حریق استفاده نماید.
خواستگاه اصلی نیروی‌انتظامی از این منظر، کاهش دزدی و سرقت از منازل و مغازه‌ها و تامین امنیت بیشتر است که فراتر از کسب درآمد، یک هدف کلان کشوری است.
از این رو با ارائه خدمات امنیتی با هزینه بسیار ناچیز، سعی در بهبود امنیت جامعه دارد.
نمونه این خدمات، مرکز هشدار الکترونیک (مها) است.
پس از مجهز شدن ساختمان به سیستم اعلام‌سرقت استاندارد و اتصال آن به مرکز مانیتورینگ نیروی‌انتظامی، با دریافت ماهانه 30 هزار تومان، اقدام به ارائه خدمات امنیتی 24 ساعته می نماید.
پرداخت این هزینه از دیدگاه مالک خانه یا مغازه در قبال ارزش ملموس آن، بسیار ناچیز بوده و نیاز به تجزیه و تحلیل پیچیده و درک رفتارشناسی حریق ندارد!
عموم مردم بارها سرقت را تجربه کرده اند ولی به ندرت درک صحیحی از گسترش سریع آتش دارند.
در حال حاضر سیگنال‌های ارسالی از پانل‌های اعلام‌سرقت به مرکز مانیتورینگ مها با پروتکل CID بر پایه خط‌تلفن ثابت PSTN و همچنین پروتکل SIA بر پایه اینترنت سیم‌کارت (GPRS) ارسال می شود.
دامنه وسیعی از رویدادها همچون تاریخ، ساعت، شماره زون فعال شده، وضعیت زون، فالت‌های دستگاه همچون فالت باطری، فالت AC، فالت ارتباط و … به مرکز مانیتورینگ ارسال می شود.
هرچند که اتصال دتکتورهای دود به سیستم اعلام‌سرقت امکان‌پذیر است و همچنین مورد تایید استانداردBS5839-6 به عنوان Grade C می باشد.
اما دریافت سیگنال حریق توسط مرکز هشدار الکترونیک (مها) ، نیازمند توافقات اولیه و هماهنگی در خصوص نحوه تعامل این دو سازمان بزرگ جهت اجرایی شدن این موضوع است.
علاوه بر دتکتورهای دود، امکان اتصال دتکتورهای گاز منوکسید کربن و گازشهری نیز به سیستم های اعلام‌سرقت وجود دارد.
حال که به بررسی ذینفعان در حوزه ایمن‌سازی ساختمان در برابر آتش‌سوزی پرداختیم.
به طور اجمالی در خصوص خواستگاه آنها صحبت نمودیم، باید به بررسی دیدگاه استاندارد BS5839 بپردازیم.
خوشبختانه سازمان آتش‌نشانی از این استاندارد به عنوان مرجع اصلی خود استفاده می نماید.
با توجه به دقت نظر بالایی که در تدوین این استاندارد از منظر مهندسی ریسک انجام شده است، گزینه‌های متفاوتی را پیش‌روی ما قرار می دهد.
دیدگاه استاندارد BS5839
درجه بندی ایمنی سیستم (System Grade)
استاندارد BS5839-6 ویرایش 2019، تجهیزات اعلام‌حریق را به 6 نوع مختلف طبقه‌بندی می نماید.
Grade A بالاترین درجه ایمنی و Grade F پایین‌ترین درجه ایمنی است.
توضیح 1: ویرایش‌های قبلی استاندارد BS5839-6 داری Grade B و همچنین Grade F بوده است که از ویرایش جدید حذف شده است.
توضیح 2: از آنجا که موسسه UL بر اساس تحقیقات جدید خود متوجه شده است که در صورت بروز آتش‌سوزی در اتاق خواب کودکان، ممکن است صدای آژیر دتکتور موضعی آنها را بیدار نکند.
لذا در ویرایش 2019 استاندارد BS5839-6 فقط استفاده از دتکتورهای لینک شده (Interlink) توصیه شده است.
گروه بندی سطح حفاظت (Protection Category)
سطح حفاظت یا Protection Category مشخص کننده مکان نصب دتکتورها است. به بیان دیگر نشانگر گستردگی نصب دتکتورها میباشد.
استاندارد BS5839-6 سه سطح حفاظت را تعیین کرده است که تقریبا مشابه گروه بندی BS5839-1 می باشد. کلمه L به معنی Life جهت محافظت از جان و کلمه D به معنی Domestic جهت خانه است.
* منظور از خانه اشتراکی (Shared house) خانه‌ای که گروهی از افراد (کمتر از 6 نفر) با هم در آن زندگی می کنند و سبک زندگی آنها شبیه یک خانواده است. مثل خانه‌ای که توسط گروهی از دانشجویان به صورت اشتراکی اجاره شده است.
توضیح 1: جدول بالا فقط قسمتی از جدول 1 استاندارد BS5839-6 می باشد که مربوط به مبحث این مقاله است.
به طور مثال خانه‌هایی که متراژ طبقات آنها بیشتر از 200 متر مربع است در ادامه جدول بالا در استاندارد قابل مشاهده است.
برای مشاهده جدول اصلی در استاندارد BS5839-6 به پیوست 1 همین مقاله مراجعه نمایید.
توضیح 2: جدول فوق حداقل Grade و Category را بیان می کند. بدیهی است که انتخاب Grade و Category بالاتر فراتر از حداقل استاندارد بوده و مورد پذیرش است.
به طور مثال در یک خانه یا ویلای 2 طبقه با حداکثر ارتفاع کف 4.5 متر از سطح زمین که تحت اختیار مالک است، حداقل Grade مورد قبول استاندارد F2 می باشد که دتکتور دود موضعی باطری‌دار است.
یقینا برای این ساختمان Grade بالاتر مانند F1 ، D2 ، D1 ، C و A نیز مورد قبول است. (بند 9.1.1 استاندارد BS5839-6 : 2019)
توضیح 3: اگر مقصود از نصب سیستم اعلام‌حریق، حفاظت از اموال است، معمولا شرکت‌های بیمه، Grade A را پیشنهاد می کنند.
البته برای اماکن کوچک، Grade C هم کفایت می کند که بستگی به نظر مقام مسئول محلی دارد (خط آخر بند 9.1.1 استاندارد BS5839-6 : 2019). از آنجا که اکثر مغازه‌های کوچک دارای سیستم اعلام‌سرقت می باشند و اتصال دتکتور دود به سیستم فعلی با صرف هزینه بسیار اندکی امکان‌پذیر است.
اتصال آن به مرکز مانیتورینگ نیروی انتظامی برای تمامی ذینفعان بسیار سودمند بوده و مورد پذیرش استاندارد نیز هست، لذا بررسی این موضوع توسط سازمان آتش‌نشانی پیشنهاد می گردد.
توضیح 4: در صورتی سیستم کشف و اعلام‌حریق با یک سیستم دیگر ادغام شده است (به طور مثال در Grade C ، با سیستم اعلام‌سرقت یا سیستم هشدار اجتماعی “Social Alarm” ادغام شده باشد).
هر دو از یک بستر ارتباطی مشترک جهت ارسال سیگنال به مرکز مانیتورینگ استفاده می کنند، سیگنال حریق در مرکز مانیتورینگ باید کاملا مشخص و قابل تمایز باشد. (بند 20.2r استاندارد BS5839-6 : 2019).
جالب است که پروتکل Ademco Contact ID که به اختصار CID نامیده می شود، نه تنها سیگنال حریق را بصورت تفکیک شده به مرکز مانیتورینگ ARC (Alarm Receiving Center) ارسال میکند، بلکه تعداد بسیار زیادی از رویدادهای پانل را نیز ارسال می کند که بسیار سودمند است.
نتیجه گیری
نصب دتکتور دود بر روی سیستم های اعلام‌سرقت برای خانه‌های ویلایی و مغازه‌های کوچک به دلایل زیر پیشنهاد می شود:
- در این ساختمان‌ها که براساس BS5839-6 می باشند، نیازی به نصب سیستم اعلام‌حریق متعارف و آدرس‌پذیر نیست.
- در اکثر موارد حتی Grade F که دتکتور دود موضعی باطری‌دار است نیاز استاندارد را برآورده می کند.
- لذا استفاده از سیستم اعلام‌حریق و سرقت ترکیبی کاملا مناسب اینگونه ساختمان‌ها می باشد.
- پرداخت هزینه تجهیز به هشداردهنده اعلام حریق توسط مالکین به علت ادغام شدن با سیستم اعلام‌سرقت، مقبول‌تر است.
- در بسیاری از موارد هشدار دهنده های حریق به سیستم موجود اعلام‌سرقت متصل شده و هزینه آن بسیار ناچیز است.
- به علت اتصال به مرکز مانیتورینگ نیروی انتظامی، سطح ایمنی بالاتری حتی نسبت به یک سیستم اعلام‌حریق متعارف فراهم می آورد.
- اهداف سازمان آتش‌نشانی و همچنین شرکت‌های بیمه را برآورده ساخته و باعث کاهش خسارات جانی و مالی می شود.
- به علت اهمیت داشتن سیستم اعلام‌سرقت برای مالکین، مجموعه اعلام‌سرقت و حریق، بهتر نگهداری می شود.
- استفاده از این رویکرد مخصوصا جهت پرونده‌های جزء از کل سازمان آتش‌نشانی بسیار مناسب و خواستگاه مشترک ذینفعان می باشد.
