شرکت مهندسی ساریان سیستم نوین | تجهیزات اعلام‌حریق و سیستم اطفاء حریق
نویسنده: رضا اسماعیلی 
سیستم های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 چه مقدار ایمن هستند؟
سالانه صدها سیستم اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 در سراسر دنیا نصب می شود و متاسفانه تعداد قابل توجهی از انسان‌ها جان خود را بر اثر تخلیه این سیستم‌ها و تنفس ناخواسته گاز سمی CO2 از دست میدهند.
بدیهی است که به علت خاصیت اطفاء کنندگی بسیار عالی ، ارزان، غیرهادی، تمیز و دردسترس بودن این گاز، سیستم‌های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 یکی از ایده‌آل ترین سیستم‌ها جهت اطفاءحریق در مناطق صنعتی محسوب می شوند.
راهکار کاهش صدمات و مرگ و میر ناشی از تنفس ناخواسته این گاز توجه بیشتر به مسائل ایمنی است.
دسته‌بندی سیستم‌های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2
- Local Application
- Total Flooding
Local Application
تخلیه گاز CO2 بصورت موضعی بر محل حریق صورت می گیرد، که باعث سرد، خفه شدن و درنهایت اطفاء حریق می شود.
Total Flooding
مقدار از قبل مشخصی گاز CO2، توسط شبکه لوله‌کشی و نهایتا نازل‌ها، در یک اتاق یا محوطه‌ی کاملا بسته، تخلیه می شود.
حداقل غلظت مورد نیاز گاز CO2 جهت این سیستم‌ها 34% است و از آنجا که تنفس این گاز با غلظت بیشتر از 17% در مدت زمان یک دقیقه باعث مرگ می شود.
لذا این سیستم‌های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 فقط مناسب مکان‌هایی می باشند که انسان‌ها در آن مکان‌ها به ندرت حضور دارند.
بدیهی است که قرارگیری در معرض سیستم‌های Total Flooding نسبت به سیستم‌های Local Application به مراتب خطرناک‌تر می باشد.
مراحل ایمن‌سازی سیستم‌های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2
- نصب تجهیزات ایمنی بر روی سیستم اطفاءحریق گاز CO2
- ایمن سازی ساختمان و زون اطفاءحریق
- آموزش پرسنل
نصب تجهیزات ایمنی بر روی سیستم اطفاءحریق گاز CO2
بر اساس استاندارد NFPA 12 ویرایش سال 2011، بر روی تمامی سیستم گاز CO2 می بایست Lock Out Valve نصب شود.
این شیر معمولا یک شیر توپی بوده که بین مسیر سیلندرها و نازل‌ها تعبیه شده و در صورت تخلیه ناخواسته گاز CO2، مانع ورود گاز به داخل شبکه لوله‌کشی می شود.
باز یا بسته بودن این شیر می بایست توسط تابلو مرکزی، کنترل گردد.
این شیر در حالت عادی باز است ولی در شرایط زیر می بایست بسته و قفل شود:
حضور افراد ناآشنا با این سیستم در داخل ساختمان
عدم امکان خروج کامل افراد در زمان تاخیر سیستم
در زمان سرویس نگهداری و تست سیستم
بدیهی است، Service Disconnect Switch که بر روی تابلو اطفاءحریق قرار داشته و مدار تحریک سیستم اطفاءحریق را بطور الکترونیکی غیرفعال می کند، نمی تواند جایگزین Lock Out Valve شده و وجود هر دو ضروری می باشد.
بر اساس استاندارد NFPA 12 ویرایش سال 2011، استفاده از آژیر پنوماتیکی و تاخیر پنوماتیکی در اکثر موارد برای سیستم‌های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 از نوع Total Flooding ضروری است.
در سیستم‌های Local Application نیز اگر افراد در معرض گاز CO2 با غلظت بیش از 7.5% ، به مدت بیشتر از 5 دقیقه قرار بگیرند، استفاده از آژیر پنوماتیکی و تاخیر پنوماتیکی ضروری می باشد.
بدیهی است، تاخیر الکترونیکی که بر روی تابلو اطفاءحریق تنظیم شده، و باعث تاخیر در فرایند تخلیه گاز می شود ، نمی تواند جایگزین تاخیر پنوماتیکی شده و وجود هر دو ضروری می باشد.
همچنین آژیرهای الکترونیکی نیز نمی توانند جایگزین آژیر پنوماتیکی شده و وجود هر دو الزامی است.
از آنجا که گاز دی‌اکسیدکربن یک گاز بی بو است، لذا استاندارد NFPA 12 پیشنهاد می کند که در هنگام تخلیه، به گاز CO2 یک ماده بودار کننده مانند عصاره کاج اضافه شود.
تمامی افراد به محض استشمام این بوی متمایز، متوجه وجود گاز CO2 در اطرافشان شده و به سرعت به مکانی امن بروند.
این وسیله Odorizer یا بودارکننده نامیده می شود. البته استفاده از دتکتور گاز دی اکسید کربن یا دتکتور گاز اکسیژن نیز جهت هشدار وجود گاز CO2 مفید است.
ایمن سازی ساختمان و زون اطفاءحریق
یکی از راهکارهای جلوگیری از صدمه افراد در اثر تنفس ناخواسته گاز CO2 ایمن‌سازی ساختمان و زون اطفاءحریق می باشد.
بر اساس استاندارد NFPA 12 ، این اقدامات ایمنی مشتمل بر موارد ذیل است:
- وجود تابلوهای هشداردهنده و آموزشی در مبادی ورودی و داخل زون‌های اطفاء حریق که افراد را متوجه خطر و مطلع به مسائل ایمنی نماید.
- وجود هشدارها، آژیرها و پیام‌های سمعی و بصری کافی در داخل زون‌های اطفاء حریق، تا به افراد جهت تخلیه سریع مکان در مدت زمان تاخیر سیستم، اخطار داده شود.
- وجود مسیرهای خروج و پله‌های فرار مناسب و کافی، بدون موانع و با روشنایی کافی.
- استفاده از درب‌های خود بسته شو، به بیرون باز شو و دودبند در مبادی خروجی.
- وجود علایم و تابلوهای خروج که ضامن تخلیه سریع و ایمن افراد به محلی امن باشند.
- بستن اتوماتیک کلیه دریچه‌ها، درب‌ها، پنجره‌ها و کانال‌ها قبل از تخلیه گاز CO2 تا از نشت گاز CO2 به مناطق دیگر جلوگیری شود.
- قطع سیستم تهویه مطبوع و بستن اتوماتیک دمپرهای مربوطه.
- وجود علائم، تابلوهای هشداردهنده و آژیرهای خطر در محل‌های ورود که از داخل شدن افراد به محل تخلیه گاز قبل از تهویه کامل خودداری شود.
- در نظر گرفتن راهکاری سریع و مناسب جهت تهویه و خارج نمودن گاز CO2 از زون مورد نظر پس از اتمام عملیات اطفاءحریق.
- در نظر گرفتن راهکاری سریع و مناسب جهت نجات دادن افرادی که ممکن است در داخل زون اطفاءحریق گیر افتاده باشند. عملیات نجات می بایست توسط افراد آموزش دیده و متخصص به همراه دستگاه تنفسی صورت پذیرد.
- توجه کافی به مناطق مجاور که امکان نشت گاز به آنها وجود دارد، به ویژه مناطقی که پایین‌تر از زون اطفاءحریق قرار دارند زیرا این گاز 5/1 برابر از هوا سنگین‌تر است و تمایل به نشت به سطوح پایین‌تر دارد.
آموزش پرسنل
- تمامی مسائل ایمنی ذکر شده تنها زمانی موثر خواهد بود که آموزش کافی به پرسنل در این خصوص داده شود.
آشنا ساختن پرسنل و مسئولین به نحوه عملکرد و خطرات این سیستم و همچنین برگزاری مانورهای تمرینی دوره ای، پرسنل را در صورت بروز حادثه آماده کرده و امکان بروز صدمات را به حداقل می رساند.
بدیهی است که موارد ایمنی مطرح شده در این مقاله تنها بخشی از راهکارهای ایمنی سیستم های اطفاءحریق اتوماتیک گاز CO2 می باشند.
جهت بررسی دقیق‌تر، مطالعه آخرین ویرایش استاندارد NFPA 12 پیشنهاد می گردد.
